Dlaczego w strefach ATEX nie wolno palić?

Co to jest atmosfera wybuchowa ATEX?

Atmosfera wybuchowa powstaje w wyniku wymieszania z powietrzem łatwopalnych substancji w postaci gazu, oparów, mgły lub pyłu w takich proporcjach, że podwyższona temperatura, łuk elektryczny, iskra lub każde inne źródło zapłonu może spowodować wybuch (istnieje realne niebezpieczeństwo).

Wytwarzanie palnych, rozdrobnionych ciał stałych towarzyszy współcześnie wielu procesom przemysłowym. Wśród głównych wymienia się procesy obróbki mechanicznej ciał stałych, takie jak cięcie, mielenie, szlifowanie i skrawanie.

Gdzie może tworzyć się atmosfera wybuchowa?

Atmosfera potencjalnie wybuchowa może tworzyć się wszędzie tam, gdzie wymienione powyżej produkty są wytwarzane, magazynowane lub przetwarzane.

Klasyfikacja pyłów wybuchowych może przebiegać w oparciu o różne kryteria. ze względu na pochodzenie pyły dzieli się na organiczne - np. mąka, len, bawełna - i nieorganiczne - np. sproszkowane metale.

Międzynarodowe przepisy IEC (norma IEC 79.10 z 1995 r.) rozróżniają następujące strefy z niebezpieczeństwem wybuchu:

• Strefa 0 – Atmosfera wybuchowa obecna jest cały czas. Jest to strefa, w której obecna jest cały czas mieszanina wybuchowa gazu, oparów lub pyłu (strefę „0” tworzy faza gazowa wewnątrz pojemnika lub zamykanej komory)
• Strefa 1 - Atmosfera wybuchowa obecna jest często. Jest to strefa, w której mieszanina wybuchowa gazu, oparów lub pyłu może występować podczas normalnej pracy wyposażenia
• Strefa 2 - Atmosfera wybuchowa może być obecna przypadkowo. Jest to strefa, w której mieszanina wybuchowa nie powinna wystąpić podczas normalnej pracy wyposażenia, a jeżeli występuje to tylko przez krótki okres(z powodu nieszczelności lub niedbałego używania wyposażenia).

Co najmniej 72 osoby zginęły podczas pożaru fabryki na Filipinach po tym, jak pochodnia spawacza została wykorzystana do naprawienia drzwi wejściowych i spowodowała zapłon łatwopalnych chemikaliów w środku. dailymail.co.uk

Urządzenia i systemy ochronne w strefach wybuchowych

Urządzenia i systemy ochronne w miejscach, w których niebezpieczne atmosfery wybuchowe mogą wystąpić, muszą zostać wybrane zgodnie z kategoriami określonymi w dyrektywie 94/9/WE, chyba że ustalono inaczej w dokumencie dotyczącym ochrony przeciwwybuchowej na podstawie oceny ryzyka. Inne kryteria, takie jak klasa temperatury, rodzaj ochrony oraz grupa wybuchowości muszą zostać uwzględnione, aby zapewnić bezpieczne funkcjonowanie urządzeń w miejscach niebezpiecznych. Wymienione kryteria zależą od właściwości spalania i wybuchowości używanej substancji.

Mimo iż urządzenia do wykonywania pracy nieobjęte definicją “urządzenia” podaną w dyrektywie 94/9/WE nie mogą spełniać wymagań ustanowionych w tej dyrektywie, jednakże muszą spełniać wymagania dyrektywy 1999/92/WE.

Jeżeli ocena ryzyka wybuchu (właściwości materiałów, procesy) wskazuje, iż potencjalne ryzyko, na które narażeni są pracownicy i inne osoby, jest szczególnie wysokie, konieczne może okazać się zwiększenia stopnia ochrony wybranych urządzeń do wykonywania pracy. Jeżeli sposób, w jaki ruchome urządzenia do wykonywania pracy są używane może prowadzić do funkcjonowania w obszarach o różnych potencjałach zagrożenia (rożna klasyfikacja stref), należy dokonać wyboru danego urządzenia na podstawie najbardziej niekorzystnych warunków funkcjonowania. Jeżeli element urządzenia do wykonywania pracy jest używany w strefie 1 oraz 2, musi spełniać wymagania dotyczące funkcjonowania w strefie 1.

Wyposażenie dla stref z ryzykiem wybuchu z obecnością w atmosferze pyłu zapalnego (lub łatwopalnego)

• Strefa 20: Jest to obszar, w którym atmosfera wybuchowa istnieje w postaci obłoku pyłu zapalnego wymieszanego z powietrzem: przez cały czas, przez długie okresy lub często.
• Strefa 21: Jest to obszar, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku pyłu zapalnego wymieszanego z powietrzem może występować sporadycznie w trakcie normalnej pracy wyposażenia.
• Strefa 22: Jest to obszar, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku pyłu zapalnego wymieszanego z powietrzem nie występuje w trakcie normalnej pracy wyposażenia, chociaż może się zdarzyć, że wystąpi na krótko.

Dyrektywa ATEX nie zawiera wymagań odnośnie do instalowania, konserwacji, kwalifikacji stref  zagrożenia wybuchem czy kompetencji pracowników. Wszystkie te wymienione kwestie ujęte są w  dyrektywie 1999/92/WE (ATEX user) [2]. Dyrektywa ATEX user traktuje o bezpieczeństwie na stanowiskach pracy, w których mogą wystąpić atmosfery wybuchowe.

Eksplozja zdziesiątkowała fabrykę wartą 100 milionów dolarów, która stanowiła paliwo rakietowe dla amerykańskiego programu promu kosmicznego. Przypuszcza się, że podczas budowy nowych pojemników do przechowywania, iskra spowodowała wybuch istniejących pojemników nadchloranu amonu. industrytap.com

Obowiązkiem użytkownika (pracodawcy) jest zapewnianie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pracy:

Poprawa bezpieczeństwa, higieny i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy jest celem, który nie powinien być podporządkowany rozważaniom ściśle ekonomicznym.

Jednym z najważniejszych, ale i najbardziej użytecznym wymaganiem jest obowiązek zapobiegania wybuchom i zabezpieczenia przeciwwybuchowego przy zastosowaniu „środków ochronnych”:

1. Zapobieganie tworzeniu się atmosfery wybuchowej.
2. Zapobieganie wystąpieniu zapłonowi atmosfery wybuchowej.
3. Ograniczenie szkodliwego efektu wybuchu.

Podjęte środki ochrony przeciwwybuchowej

Wymieniona rozdział jest oparty na ocenie ryzyka i opisuje wynikające z niej środki ochrony przeciwwybuchowej. Powinna być określona zasada leżąca u podstaw wymienionych środków ochronnych, np.: “Unikanie efektywnych źródeł zapłonu”. Przydatnym jest wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy środkami technicznymi i organizacyjnymi.

Środki techniczne

• Zapobieganie - W przypadku gdy strategia ochrony przeciwwybuchowej odnosząca się do instalacji jest oparta, całkowicie lub częściowo, na środkach zapobiegawczych (unikanie atmosfer wybuchowych lub źródeł zapłonu sposób, w który wymienione środki są wprowadzane w życie musi być szczegółowo opisany.
• Ograniczanie - W przypadku gdy instalacja będzie chroniona przy użyciu środków ograniczających, ich rodzaj, sposób działania i lokalizacja muszą zostać opisane.
• Środki SSP - Jeżeli środki SSP stanowią część strategii ochrony przeciwwybuchowej, ich rodzaj, sposób działania i lokalizacja muszą zostać opisane.
• Środki organizacyjne - Środki organizacyjne muszą również zostać opisane w dokumencie dotyczącym ochrony przeciwwybuchowej.

Dokument dotyczący ochrony przeciwwybuchowej musi wskazywać:

• jakie instrukcje postępowania zostały opracowane w odniesieniu do miejsca pracy lub działalności;
• jakie kroki zostały podjęte, aby zapewnić kwalifikacje zatrudnionych osób;
• treść i częstotliwość szkoleń (oraz uczestników);
• wszystkie przepisy dotyczące używania ruchomych urządzeń do wykonywania pracy w miejscach niebezpiecznych;
• jakie kroki zostały podjęte, aby zapewnić, iż pracownicy noszą odpowiednią odzież ochronną;
• czy system zezwoleń na wykonywanie pracy został wprowadzony, a jeśli tak to w jaki sposób jest on zorganizowany
• w jaki sposób są zorganizowane czynności związane z konserwacją, inspekcją i kontrolą
• w jaki sposób oznaczone są miejsca niebezpieczne.

Na zakończenie warto jeszcze przypomnieć art. 217 Kodeksu pracy: „Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach.”

Niedopuszczalne jest instalowanie urządzeń bez oznakowania CE, jeśli takim wymaganiom dane urządzenie podlega. Niestety użytkownikom zdarza się o tym zapomnieć najczęściej w przypadku importowanych używanych urządzeń.

Źródła:

• Wnioski z inspekcji początkowych urządzeń i instalacji Ex – Michał Górny
• Niewiążące wskazówki właściwego postępowania
• dotyczące wykonania dyrektywy 1999/92/WE „ATEX” (atmosfery wybuchowe) w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa Wybór urządzeń do wykonywania pracy Komisja Europejska DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Jednostka F.4 Wersja ostateczna, kwiecień 2003 r.
• Introl - Definiowanie atmosfery z niebezpieczeństwem wybuchu
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/34/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej (wersja przekształcona), Dz. U. UE nr L 96 z 29.03.2014 r.
• Dyrektywa 1999/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa…, Dz. Urz. WE L23 z 28.01.2000 r.
• PN-EN 60079-10-1:2016-02 Atmosfery wybuchowe – Część 10-1: Klasyfikacja przestrzeni – Gazowe atmosfery wybuchowe.
• PN-EN 60079-10-2:2015-06 Atmosfery wybuchowe – Część 10-2: Klasyfikacja przestrzeni – Pyłowe atmosfery wybuchowe.
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy z późn. zmianami.
• PN-EN 60079-14:2014-06 Atmosfery wybuchowe – Część 14: Projektowanie, dobór i montaż instalacji elektrycznych.
• PN-EN 60079-17:2014-05 Atmosfery wybuchowe – Część 17: Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych.